As castañas

A castaña ten unha maña,

Que se vai con quen a apaña.

O outono é a época das castañas, a finais do mes de outubro empezan a pingar as primeiras castañas por Millares.
Hoxe en día é frecuente que as castañas caian e se perdan no chan, pero non sempre foi así, noutros tempos se de algo se podía fartar o estómago, era de castañas, que moita fame teñen sacado a moitos mortais. 

Así o dí a adiviñanza: unha cousiña, cousa/ criada no monte/ enxoita na casa/ que se come sen taxa. 

Hai uns anos que era común que a cea da casa labrega fora a base de caldo e castañas asadas, ou cocidas e con leite. 

Había ditos como: os nenos non poden comer castañas crúas, se non queren que lles saian pollos na cabeza. Sería porque os rapaces gustan de “ir ó lance”, roubar froita así sexa verde como a ferraña. Eran tabús inventados pola xente maior, para impedir a pillaxe.

Incluso da castaña inventábanse xogos:

As melindrainas…

-Abre o puño e damas.

-Sobre cantas?

-Sobre dúas, tres...

(se acerta cólleas) se non acertou, recibe tantas como da conta falten ou sobren.

Nos xogos infantís personifícase a castaña:

-Cómo te chamas?

-Come castañas

-Eu cómoas e tí apáñalas

-E de apelido?

-O caldo cocido.

A veces tamén había o xogo do foio, a quen meta unha castaña na foia ou burato feito na terra.

 Refráns:

A castaña, en agosto arder e en setembro beber.

En ano de orizos, non fagas cainzos.

Con castañas e viño, xa se anda o camiño.

Polo San Martiño castañas e viño.

 Dito:

Canta roliña, rola

Canta naquel souto;

Pobre de quen espera

Polo que está na mau doutro.

 O magosto
No mes de novembro, a castaña recupera a importancia que o millo e a pataca lle arrebataron nas cociñas galegas hai varios séculos.

A tarde do primeiro de novembro, véspera dos defuntos é a propia do magosto. Hai moitos anos as rapazas e rapaces facían o magosto. Ían ó souto e apilaban no chan as castañas, sobre elas poñían leña e préndíanlle lume para asalas mentras bailaban. Logo cómenas e beben viño e acaba o magosto. 

Ben-Cho-Shey di que os magostos son as fogueiras outonáis celebrando a recolleita dos froitos; destes o máis enxebre, as castañas. Unha festa no ciclo vital agrario dos nosos devanceiros, no plenilunio outonal. O feito de estar o magosto tan relacionado con certas festas relixiosas como son a de Tódolos santos e San Martiño, dan pé para sospeitar que en tempos anteriores ó cristianismo, formaría parte de certos ritos agrarios e druídico-relixiosos.

Segundo crenzas antigas, a castaña era como un símbolo da ánima dos defuntos.

Tradicionalmente, outono, castaña e defuntos, aparecen asociados na festa dos magostos.

Enténdese que cada castaña comida, é unha alma liberada do purgatorio, dise tamén que despois da festa, as almas viñan a quentarse nas brasas das fogueiras, polo que cumpría deixar algo de castañas para a parroquia dos mortos.

Por San Martiño faise o magosto,

con castañas asadas e viño ou mosto.

Oriceira