A armada das cordas

O nome deste lugar da parroquia situado no cume da serra entre A Marronda e Freixido, é debido a que nel, os veciños de Millares e outros da parroquia, xuntábanse para facer unha armada de cordas: estrutura feita con cordas formando unha rede. Estas cordas gardábanas dunha vez para outra nunha casa da Braña. O obxectivo era capturar animais como o xabaril ou o lobo que eran un perigo para os cultivos ou os animais dos que vivía o home. Tamén era usado para cazar cando escaseaba a carne nas casas. O procedemento  usado para que os animais foran parar á rede consistía en axotalos con cans e ruxidos feitos polos veciños dende os extremos de Freixido ata onde estaba a armada. Era unha multitude berrando, dando paus ás uces, toxos,... Logo, con sachos, picañas, gallitas e outros apeiros de labranza intentaban collelo animal. A veces podía escapar, pero era un aviso, collía medo e escapaba para outras terras.

Hoxe falaremos do lobo:

**Lobo ibérico

Nos arredores da Armada das Cordas pastaban moitas cabras, ovellas, gando vacún e cabalar polo que os lobos tiñan seguridade  para vivir e reproducirse. O lobo ataca para comer e subsistir, máis tamén por pracer. Cando varios lobos atacaban un rabaño indefenso, podían facer verdadeiras desfeitas logo de fartarse.

Cada animal reacciona de forma distinta ante o lobo.

As vacas cando hai varias, xúntanse en círculo polo cu e fan fronte ó lobo cos cornos e a testa. Se teñen crías métenas dentro. O lobo ataca ó rebaño en rolda, e o animal que se separa morrerá.

As bestas forman un círculo, xuntan a cabeza no centro e deféndense coas patas traseiras. Se teñen crías métenas no medio do círculo. A besta que quede illada non se salva.

Os burros deféndense mal, paralízanse.

As ovellas non se defenden e se se defenden o método non é moi eficaz. Xúntanse e meten a cabeza no medio unhas das outras.

A táctica do lobo é separar os rabaños ou meterse entre o mato e esperar a que o pastor e os animais estén ben tranquiliños ata que atopa a ocasión de asaltalo. Os lobos tirábanse máis ás ovellas cás cabras, pois estas podían saltar a unha árbore, subir por unha pena e deixar ó lobo con dous palmos de narices. Pero o bocado preferido eran os cabritos. Cando os castróns cheiraban ó lobo, levantaban a cabeza, berraban e golpeaban a terra cas patas e o rabaño xuntábase para protexer. Tamén nos contan que o lobo ataca de cara ó vento para que o seu cheiro non sexa detectado.

Os pastores para defenderse levaban cans que podían levar no pescozo potentes carrancas.

O lobo defendíase tendendo emboscadas, por exemplo un ía diante fuxindo do can e facía unha reviravolta brusca atacando, nese momento outro lobo que estaba escondido e ía detrás lanzábase tamén ó can.

En canto á relación do lobo co home, todos escoitamos contos dos nosos veciños de que os seguiran de noite cando volvían das festas, feiras ou outras viaxes.

Preto da Armada das cordas está o lugar chamado A Cruz da Nena, sitio no que hai restos dunha cruz de pedra, posta en recordo dunha nena da Braña que estaba de pastora e atacárona alí os lobos.

Lugar chamado Cruz da Nena

Dito

Lobo famento, non ten asento.

**Imaxe do lobo ibérico, captada por Jose Luis Rodríguez, de Avila, que lle valeu o primeiro premio no concurso de fotografía de natureza máis prestixioso do mundo, o Veolia Environment Wildlife Photographer of the Year 2008.

O loureiro

O loureiro forma parte da nosa paisaxe, en Millares podemos encontralo nos montes, nas eiras e mesmo nos xardíns, e aparece como suxeito principal en numerosas cancións, lendas e contos de tradición oral, como a seguinte canción antiga:

Desgraciado do loureiro

que está a beira do camiño

cada persoa que pasa

tíralle ou seu ramalliño.

Esta canción alude á gran cantidade de usos que ten o loureiro.

Ademais sobre o loureiro existe un dito antigo de que quen planta un loureiro nunca o verá crecer, aludindo ao lento crecemento da planta, aínda que  na cultura popular alude á morte de quen o planta.

Na cultura popular galega, o loureiro ten tres grandes aplicacións: como planta medicinal, como condimento e como protector contra as tormentas, os males de ollo e outras desgracias.

Esta é a aplicación que nos interesa neste articulo.

O LOUREIRO PROTECTOR:

Esta planta está dedicada ao deus Apolo, os emperadores coroábanse cunha coroa de loureiro, de feito o loureiro é un árbore de folla perenne que nunca seca, o que o converte en símbolo de supervivencia.

Quizais sexa consecuencia desta crenza, o costume de colocar no máis alto dunha casa recén construída un ramo de loureiro como protección e sorte para a casa e os seus moradores.

Tamén se cría que onde crecía un loureiro non caería  un raio, ata que se prohibiu o costume de plantar loureiros arredor das casas polo risco de incendio.

Ao mellor por iso, é un costume xeral colgar ramas de loureiro nas casas e nas cortes para protexerse de calquera enfermidade ou desgracia para as persoas ou os animais, ou queimar follas de loureiro bendito o domingo de Ramos durante as tormentas para conxurar ao raio.

Pensábase que o fume de loureiro é protector contra as malas presenzas, cando algún campesiño galego sospeitaba que algo malo entrara na súa casa, queimaba ramas de loureiro e exparexía o fume na casa ou na corte.

O loureiro úsase dende sempre para protexerse do mal de ollo, nalgunhas zonas de Ourense colocaban ao lado dos cadáveres, no velorio, un recipiente con auga bendita e unha rama de loureiro para protexer os visitantes do aire de defunto, outro costume era a de pasar a roupa por enriba do lume ao regresar do velorio, para purificarse, no lume queimaránse follas de loureiro.

Outros dos seus usos era como protector para o gando, ao que se ataba ao colo un ramo de loureiro bendito.

USOS.

O loureiro é cultivado nos xardíns coma árbore ornamental, as súas follas úsanse como condimento, se usan tamén en certos preparados farmacéuticos (para a reuma, o estómago...), en veterinaria utilízase contra os parasitos dos animais domesticos.

A súa madeira é usada en marquetaría, exhala unha agradable olor, ademais é unha madeira bastante dura.

Folla seca de loureiro

CULTIVO:

Pódese cultivar tanto por sementes coma por gallos de raíz ou de talo, en canto ao cultivo por sementes estas deben recollerse en zonas onde existan loureiros dos dous sexos, debendo recollerse só os froitos que están na planta e non os caídos no chan, porque estes xa adoitan estar fermentados, a inmersión das sementes na auga acelera a xerminación.

O loureiro é unha planta pouco esixente no que a chans se refiere, só require que sexan chans húmidos, soporta moi ben a poda, pero é sensible aos parásitos.

Flor do loureiro

Fruto do loureiro

TRADICIÓN:

En Galicia, en semana santa, adóitanse levar ramos de loureiro á igrexa, o Domingo de Ramos, para bendicilos, lévanse por tradición, é un costume, mesmo ás veces hai competencia para ver quen leva o ramo máis grande.

Ramo de loureiro para bendicir

***Propiedades do loureiro

Forno do Cal

Lugar chamado Forno do Cal en Millares

En Millares existe unha zona cerca do pobo chamada o Forno do Cal, na que segundo nos contan na aldea, algúns antepasados cocían alí a pedra calía (calcaria) para producir cal. Esta industria caleira está relacionada diretamente coas propiedades xeolóxicas do chan. A calía é unha rocha sedimentaria formada principalmente por carbonato cálcico. 

Segundo o Instituto Mineiro os afloramentos calcários da zona forman parte dunha banda calcaria de uns 100 m de potencia, que empeza no norte da provincia de Lugo e discorre hacia o sur. Son calías masivas gris azuladas ou brancas. Estarían formadas no Cámbrico Inferior-Medio. Esta rocha pódese ver no valado do camiño que pasa por encima do Forno do Cal e formando parte de paredes. Na parroquia existe outra zona onde podemos ver o rastro desa banda caliza. Debido ás obras de construción da estrada cerca da Braña, saíu á luz o filón en varios puntos na trincheira escavada.

Trincheira calcaria na Braña

No pobo da Muíña existiu no século pasado unha canteira e un forno de cal, os restos deste último aínda están visibles hoxe en día.

Restos do Forno do Cal na Muiña

O forno e a calcinación da pedra do cal en Millares sería parecido a como o historiador Xaquín Lorenzo conta sobre un forno de Mondoñedo.

Éste é unha construción troncocónica de 7 metros de alto e 4 de diámetro interior na base con muros dun metro de groso. Nun canto ten a boqueira franqueada por dúas paredes que se prolongan cara a fóra. Na parte baixa, por dentro, ten un zócalo, zapata a un metro do chan.

O forno cárgase cas pedras do cal e logo tápase a parte superior da boqueira deixando só ceibe a parte inferior.

Logo encéndese con toxos e pónselle lume mantido unhas 60 horas. Os atizadores altérnanse cada 4 horas para descansar. Cada fornada consume uns 50 carros de toxo. No forno da Muiña parece que utilizaban leña e carbón mineral. A temperatura necesaria é de máis de 900ºC.

Por último só falta esperar a que remate o lume e deixar enfriar o cal.

Este usábase para a construción como masa (auga, area e cal) entre as pedras das paredes e tamén para fertilizar as terras.

Parece que na nosa parroquia non hai covas na rocha calcaria, como sucede na cova da Valiña, na parroquia próxima de Bolaño, no concello de Castroverde, na que os arqueólogos detectaron ocupación humana no  Châtelperroniense (fai entre 36.000 e 32.000 anos). Seguro que estes humanos coñecían Millares…

Parede con calcaria no Forno do Cal, Millares

Carbón vexetal

En Millares fíxose carbón vexetal ata a década do 1960. Obtíñase da uz negra (Erica australis) abundante na beira do carballal de Freixido e no da Marronda, tamén na ladeira da serra situada ó leste da Braña e de Millares (por exemplo no Val das Penas, Val da Fonte, etc...).

Uces na beira de Freixido

Era unha forma de sacar un can en certas épocas do ano alternando o traballo co coidado do gando. A cepa ou raíz de uz é a parte máis proveitosa desta planta. Cara ó fin do verán quítase a parte aérea do vexetal. Logo arráncanse as raíces con petas ou aixadas e xúntanse. Despois faise un furado grande no chan chamado foia, duns 0.60 m de fondo e 1.5 m de diámetro onde collan uns cinco ou seis sacos. Préndese o lume con fentos secos e póñense as cepas picadas en estelas por enriba enchendo a foia. No momento en que empeza a cocer a leña tápase con mofo e terróns dispostos ca herba hacia o carbón para que non o estrague. 

Foia

A temperatura oscila entre 400 e 700 °C. Ponse máis terra de forma que non entre osíxeno de ningunha forma, xa que, se respira algo quéimase todo. Así evítase a transformación en cinza. Déixase durante un día e agárdase ó segundo día para metelo frío en sacos e transportalo.

Os sacos cárganse nas bestas ou en machos aparellados con albardas e átanse con cordas para levalos a vender. Este carbón era o mellor para os ferreiros, é máis duradeiro e aporta menos calorías que o mineral. Tamén era moi apreciado nas cociñas e nos braseiros xa que o seu poder calorífico é moi superior ó da madeira. Ademáis do carbón feito en Millares, algún veciño tamén transportaba carbón á feira de Meira, que llo traían da zona de Freixo no concello da Fonsagrada. Podíase levar máis dunha besta, neste caso, ía cada unha amarrada ó rabo da que marchaba diante dela. 

Cepa de uz

Flor de uz